Veenhuizen (8 km van Norg) vormde oorspronkelijk een veenontginningsdorp dat reeds wordt genoemd in 1381 als Veenhuysen. In 1823 veranderde het aanzien van het dorp volledig toen er drie grote gestichten voor bedelaars, landlopers en wezen werden gebouwd.
De Maatschappij voor weldadigheid
De Maatschappij voor weldadigheid wilde de armen door middel van arbeid op het land en in de vervening heropvoeden. Aanvankelijk bood men arme gezinnen (paupers) uit de grote steden de gelegenheid vrijwillig naar Drenthe te komen en zich daar in koloniën te vestigen. Omdat blijkbaar niet iedereen uit vrije wil deze oplossing wilde kiezen, bouwde de Maatschappij in Ommerschans en Veenhuizen grote vierkante dwanggestichten.
Ieder gebouw leverde onderdak aan gemiddeld 1200 gevangenen, of verpleegden zoals ze toen nog werden genoemd. Ze werden ondergebracht in slaapzalen van 80 mensen, die overdag werden omgebouwd tot werk- en eetzalen. In het Gevangenismuseum kunt u goed zien hoe dat er vroeger heeft uit gezien. In de jaren zeventig van de twintigste eeuw werden Norgerhaven en Esserheem omgebouwd tot bewaarplaats voor zwaar gestraften
Na de Eerste Wereldoorlog kreeg Veenhuizen steeds meer het karakter van een penitentiaire inrichting. De eerste misdadigers werden er opgesloten. Sinds 1970 leven er in Veenhuizen geen ‘verpleegden’ meer. Het dorp telt echter nog steeds drie strafinrichtingen, waarin in totaal ruim 1.000 gedetineerden vastzitten. Veenhuizen is pas sinds 1989 vrij toegankelijk. Daarvoor mochten – naast de gevangenen – alleen het gevangenispersoneel en hun gezin het dorp in. Wie met pensioen ging of een baan buiten Veenhuizen vond, moest verhuizen. In het Tweede Gesticht dat als enige gesticht de tand des tijds heeft doorstaan, al is een van de vier vleugels verdwenen waarin lange tijd gedetineerden te werk waren gesteld, is tegenwoordig het landelijk Gevangenismuseum gevestigd. Een deel van het dorp is een beschermd dorpsgezicht.
Veenhuizen was en is de grootste van de Kolonieën van weldadigheid. Inmiddels zijn deze kolonieën kandidaat voor de wereldderfgoedlijst. Het Pauperparadijs inmiddels een begrip vanwege het boek en de theatervoorstelling.
Behalve het fraaie dorp met meer dan 100 rijksmonumenten heeft Veenhuizen ook qua natuur erg veel moois te bieden. Het Fochteloërveen, het grootste hoogveengebied van Nederland is in feite de achtertuin van Veenhuizen.
Veenhuizen, oorspronkelijk veenontginningsdorp verandert in gevangenisdorp
Heel herkenbare koloniewoning, zoals ze veel in de buurt te zien zijn.